Analiza ogólna moczu z oceną mikroskopową osadu- do ewentualnego wykorzystania

Analiza ogólna moczu z oceną mikroskopową osadu.

Celem procedury jest opisanie wykonania analizy ogólnej moczu z oceną mikroskopową  osadu w celu standaryzacji badania.

 

Dotyczy diagnostów laboratoryjnych oraz techników analityki medycznej wykonujących analizę ogólną moczu z oceną mikroskopową osadu.

Diagnosta laboratoryjny – jest uprawniony i ma obowiązek samodzielnego wykonania  procedury.

Technik analityki medycznej jest uprawniony i ma obowiązek pod nadzorem diagnosty laboratoryjnego wykonania  niniejszej procedury.

Badanie ogólne moczu polega na:

1. określeniu cech fizycznych
2. badaniu biochemicznym
3. badaniu mikroskopowym osadu

Przyjmowanie materiału do badań – mocz pacjenta:

Uwaga – każdy napotkany problem należy zarejestrować w LIS co ułatwi późniejsze poszukiwanie rozwiązań

1. Identyfikacja próbki (odczytanie kodu kreskowego znajdującego się na naczyniu zawierającym materiał do badania)
2. Ocena czasu jaki upłynął pomiędzy pobraniem próbki a jej przyjściem do laboratorium
3. W razie potrzeby –sprawdzić poprawność sposobu przechowywania próbki
4. Sprawdzić dopuszczalność próbki ( objętość zebranego materiału, rodzaj użytego pojemnika i jego czystość)

Kryteria odrzucenia próbki moczu:

1. Objętość moczu nie wystarczająca do wykonania zleconych badań
2. Niewłaściwy rodzaj próbki lub niewłaściwy sposób jej pobrania
3. Próbka w sposób widoczny zanieczyszczona ( np. przez kał, śmieci)
4. Próbka w niewłaściwym pojemniku
5. Próbka niewłaściwie przygotowana do opóźnień w transporcie
6. Nie opisana lub błędnie opisana próbka

Uwaga: Brak skierowania lub skierowanie niekompletne nie dyskwalifikuje materiału do badań jeśli jest identyfikowalny.

 

Mocz do analizy ogólnej może pochodzić (w zależności od decyzji lekarza zlecającego):

1. z mikcji spontanicznej, ze środkowego strumienia pobrana o każdej porze dnia tzw. próbka przygodna
2. z pierwszej porcji porannej, ze środkowego strumienia ,
3. metodą cewnikowania pęcherza moczowego,

4.za pomocą punkcji nadłonowej pęcherza moczowego

Jeśli pracownik MLD ma wiedzę na temat pochodzenia próbki moczu informację tę zapisuje z LIS.

 

Cechy fizyczne moczu – określamy barwę oraz przejrzystość.

Poniżej przykładowe określenie wyglądu moczu, barwa oraz przejrzystość:

 

wygląd	przyczyna	uwagi
wodojasny	rozcieńczony mocz	wielomocz, próbka przypadkowo pobrana po wypiciu płynów
opalizujący mętny	fosforany,moczny, węglany WBC, RBC, bakterie, drożdże, plemniki, śluz kamienie, kał, kontrast radiologiczny	przetoka odbytniczo-pęcherzowa
mleczny	ropomocz, tłuszcze, chyluria, parafina	infekcje, nerczyca, niedrożność przewodów limfatycznych, kremy dopochwowe
żółty	flawiny(akriflawina, ryboflawina)	zażywanie witamin z grupy B
żółto-pomarańczowy	mocz zagęszczony, urobilina bilirubina, sulfasalazyna	żółta piana, zasadowe pH
żółto-zielony	bilirubina, biliwerdyna	żółta piana
żółto-brązowy	bilirubina, biliwerdyna, nitrofurantoina	wygląd ciemnego piwa
czerwony (1)	hemoglobina, RBC, mioglobina, menstruacja	dodatnie białko w teście paskowym, skrzepy, śluz
czerwony (2)	porfiryna, fuksyna, barwniki anilinowe, buraki	ujemne białko w teście paskowym,
czerwono-brązowy	RBC, hemoglobina, methemoglobina, mioglobina	kwaśne pH, uszkodzenie mięśni
niebiesko-zielony	indykany, infekcja Pseudomonas	infekcje jelita cienkiego

 

 

Wytyczne do oceny właściwości fizycznych moczu:

• Stosowanie dobrze wymieszanej próbki
• Oglądanie w pojemniku plastikowym
• Oglądanie na białym tle
• Ocenianie tej samej grubości i objętości próbki
• Utrzymanie oświetlenia w pokoju na tym samym poziomie

 

Barwa moczu – określenia obowiązujące w Medycznym Laboratorium Diagnostycznym:

• Bezbarwny
• Jasnożółty
• Żółty
• Bursztynowy
• Ciemnobursztynowy
• Pomarańczowy
• Czerwony
• Różowy
• Brązowy
• Czarny
• Zielony
• Niebieski
• inny

 

Przejrzystość moczu – określenia obowiązujące w Medycznym Laboratorium Diagnostycznym:

• Klarowny
• Lekko mętny
• Mętny
• Mleczny
• Inny

 

 

Badania biochemiczne wykonuje się w oparciu o procedurę pasków testowych, które zawierają szereg pól reakcyjnych służących do półilościowego lub ilościowego oznaczania określonych składników moczu. Pola te zawierają związane z fazą stałą substancje reagujące ze składnikami moczu. W wyniku reakcji powstają barwne produkty, dzięki którym zmiana barwy pola reakcyjnego wskazuje na obecność badanej substancji, natomiast intensywność barwy odzwierciedla jej stężenie. Zmiana barwy oceniana jest  za pomocą czytnika pasków – analizator dokonuje reflektometrycznego pomiaru intensywności  światła odbitego od barwnej powierzchni pól reakcyjnych pasków.

Badanie biochemiczne w oparciu o procedurę pasków testowych wykonujemy na paskach Multistix 10SG i przy ich pomocy oznaczamy:

• Ciężar właściwy
• pH
• Białko
• Glukozę
• Związki (ciała) ketonowe
• Bilirubinę
• Urobilinogen
• Krwinki czerwone/hemoglobina
• Leukocyty
• Azotyny

 

Ciężar właściwy (gęstość względna) moczu jest oznaczany pośrednio na podstawie stężenia zawartych w nim elektrolitów. Zmiana barwy pola reakcyjnego jest spowodowana reakcją zawartych w moczu jonów z odpowiednim wskaźnikiem (błękitem bromotymolowym). Tak wykonane badanie nie wykrywa zmian ciężaru właściwego moczu zależnych od obecności w nim glukozy czy pewnych leków. Ponadto w moczu o odczynie silnie zasadowym można uzyskać wynik zaniżony, a w obecności białka o stężeniu przekraczającym 1 g/l – zawyżony.

 

pH oznaczane jest z wykorzystaniem układu dwóch wskaźników pH

 

Białko w moczu oznacza się na podstawie tzw. błędu białkowego wskaźnika pH. W obecności białek o własnościach redukcyjnych, pomimo stałego pH buforowanego pola reakcyjnego paska, zachodzi reakcja zmieniająca barwę wskaźnika pH (błękitu tetrabromofenolowego). Tą metodą najłatwiej wykrywa się albuminę. Paski testowe są natomiast mniej czułe dla mukoprotein i białek drobnocząsteczkowych. Metoda nie wykrywa lekkich łańcuchów immunoglobulin (białko Bence-Jonesa).

Oznaczanie białka paskami testowymi jest podatne na nieswoiste interferencje powodowane przez leki, jak chinina i jej pochodne, zasadowy odczyn moczu (pH>8) i sole amonowe obecne na przykład w środkach dezynfekcyjnych. Białkomocz wykrywany tą metodą, nazywany „paskowym” (dipstick proteinuria), jest istotny klinicznie, lecz wynik dostarcza jedynie orientacyjnej informacji o jego nasileniu.

 

Glukozę w moczu zwykle oznacza się, wykorzystując reakcję katalizowaną przez oksydazę glukozową, w której powstaje kwas glukonowy i nadtlenek wodoru utleniający chromogen do produktu zmieniającego kolor pola reakcyjnego paska. Reakcja utleniania chromogenu może być zakłócana przez inne substancje łatwo utleniane przez H2O2, takie jak białko (albumina), związki ketonowe czy kwas askorbinowy.

Oznaczenie glukozy za pomocą takich testów służy do wykrycia glukozurii, a nie ilościowej jej oceny.

 

Związki (ciała) ketonowe w moczu oznacza się metodą opartą na reakcji kwasu acetooctowego z nitroprusydkiem sodu i glicyną w środowisku zasadowym (próba Legala). Test ten wykrywa kwas acetooctowy natomiast nie wykrywa kwasu β-hydroksymasłowego, który w warunkach fizjologicznych stanowi około 50% puli ciał ketonowych w płynie pozakomórkowym i w moczu, a w kwasicy ketonowej jego udział zwiększa się do 90%. To ograniczenie metodyczne może utrudniać interpretację wyników przy monitorowaniu wyprowadzania chorego z kwasicy ketonowej, gdy spadkowi ketogenezy towarzyszy zmiana proporcji zawartości głównych związków ketonowych.

Wyniki fałszywie dodatnie mogą być powodowane przez leki zawierające grupy sulfhydrylowe (kaptopryl, mesna, penicylamina), a kwas askorbinowy obecny w moczu w dużym stężeniu może być przyczyną wyników fałszywie ujemnych.

 

Bilirubinę oznacza się paskami testowymi z wykorzystaniem reakcji sprzęgania jej z solą diazową w środowisku kwaśnym z wytworzeniem barwnika azowego. W moczu występuje bilirubina sprzężona z kwasem glukuronowym (bezpośrednia), ponieważ tylko taka jest przesączana w kłębuszkach nerkowych. Wyniki zawyżone lub fałszywie dodatnie mogą być powodowane obecnością w moczu nieprawidłowych barwników oraz metabolitów chlorpromazyny, ryfampicyny i niektórych niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Zaniżone wyniki oznaczeń bilirubiny przy użyciu pasków testowych mogą być powodowane przez kwas askorbinowy w dużym stężeniu oraz ekspozycję próbki moczu na światło słoneczne, co prowadzi do rozpadu bilirubiny sprzężonej.

 

Urobilinogen można oznaczać przy użyciu pasków testowych z wykorzystaniem klasycznej reakcji Ehricha, w której p-dietyloaminobenzaldehyd reaguje z urobilinogenem i tworzy połączenie o różowej barwie lub w reakcji z solą diazową. Reakcja z solą diazową ma być mniej podatna na interferencje w porównaniu z metodą Ehricha, w której zawyżone wyniki oznaczeń mogą być powodowane przez kwas paraaminosalicylowy, antypirynę, chloropromazynę, fenazopirydynę, fenotiazynę, sulfadiazynę i sulfonamidy. Z kolei azotyny w dużych stężeniach (p. niżej) mogą powodować wyniki fałszywie ujemne.

 

Cenną własnością pasków testowych służących do badania moczu jest wykrywanie za pomocą reakcji chemicznych komórkowych składników moczu o dużym naczeniu diagnostycznym – erytrocytów, leukocytów i bakterii.

 

Chemiczne wykrywanie krwinek czerwonych/hemoglobiny w moczu jest oparte na tzw. peroksydazopodobnych właściwościach hemoglobiny, która katalizuje utlenienie chromogenu, np. pochodnej benzydyny, przez nadtlenek wodoru do barwnego połączenia. Paski testowe wykrywają w moczu zarówno wolną hemoglobinę, jak i nieuszkodzone erytrocyty. Oznaczenie może zakłócać mioglobina, która ma podobną do hemoglobiny strukturę i podobne właściwości. W zakażeniach układu moczowego wyniki fałszywie dodatnie mogą być powodowane aktywnością peroksydaz bakteryjnych. Metoda ta wykrywa z dużą czułością hemoglobinurię lub krwinkomocz, ale nie rozróżnia erytrocytów izomorficznych i dysmorficznych. Każdy wynik dodatni musi być zweryfikowany i uzupełniony wykonanym w laboratorium badaniem składników upostaciowanych (osadu) moczu.

 

Leukocyty są wykrywane w moczu na podstawie uwidocznienia aktywności nieswoistych esteraz występujących w azurofilnych ziarnistościach granulocytów i makrofagów. Aktywność tych enzymów jest wykrywana przez rozszczepienie syntetycznych estrów z uwolnieniem substratu, wchodzącego następnie w reakcję z wytworzeniem barwnego produktu. Metoda ta wykrywa również aktywność esteraz uwolnionych z rozpadłych granulocytów, co może być przyczyną sprzecznych wyników oceny leukocyturii w badaniu chemicznym i mikroskopowym moczu. Źródłem esteraz mogą być też eozynofile, rzęsistek pochwowy i komórki nabłonkowe w wydzielinie pochwy. Wyniki oznaczeń mogą być zawyżone przez imipenem, meropenem i kwas klawulanowy. Metoda ta nie wykrywa limfocytów, w których cytoplazmie nieswoiste esterazy nie występują. Wyniki zaniżone lub fałszywie ujemne mogą być powodowane przez białko obecne w moczu w stężeniu >5 g/l, glukozę w stężeniu >3 g/dl, ciała ketonowe, bilirubinę, kwas askorbinowy i znaczne zagęszczenie moczu oraz doksycyklinę, aminoglikozydy i niektóre cefalosporyny hamujące aktywność esteraz.

Z powodu licznych interferencji i innych ograniczeń metodycznych oznaczanie aktywności nieswoistych esteraz nie jest testem diagnostycznym, lecz przesiewowym w kierunku obecności leukocytów w moczu. Ujemny wynik tego badania nie wyklucza leukocyturii, a wynik dodatni wymaga weryfikacji w badaniu osadu moczu.

 

Azotyny powstają w wyniku redukcji wydalanych z moczem azotanów pochodzenia pokarmowego przez bakterie Gram-ujemne, takie jak Escherichia coli, Klebsiella, Pseudomonas, Enterobacter i Citrobacter. Obecność azotynów w moczu odzwierciedla obecność w nim takich bakterii. Test paskowy jest oparty na reakcji azotynów z kwasem paraarsanilowym z wytworzeniem barwnego połączenia diazowego. Przyjmuje się, że znamiennej bakteriurii (>10⁵/ml) odpowiada stężenie azotynów w moczu przekraczające 0,075 mg/dl. Badanie powinno być wykonywane w pierwszej porannej porcji moczu, zbierającego się wcześniej w pęcherzu przynajmniej przez 4 godziny, co jest odpowiednim czasem dla redukcji azotanów.

Zawyżone wyniki oznaczeń mogą być powodowane zbyt długim przechowywaniem próbki moczu w temperaturze pokojowej. Bakterie Gram-dodatnie i drożdżaki nie są zdolne do redukcji azotanów, wobec czego nie mogą być w ten sposób wykrywane. Zaniżone wyniki mogą być następstwem zmniejszenia wydalania azotanów pochodzenia pokarmowego u pacjentów niedożywionych lub w trakcie żywienia parenteralnego lub zbyt krótkiego przebywania moczu w pęcherzu przed pobraniem próbki, co powoduje zmniejszoną syntezę azotynów z azotanów. Zaniżone wyniki mogą wystąpić także przy bardzo dużej bakteriurii, gdy azotyny są dalej redukowane do azotu oraz w obecności kwasu askorbinowego i urobilinogenu w dużych stężeniach. Dodatni wynik oznaczenia azotynów odzwierciedla bakteriurię, natomiast wynik ujemny nie może jej wykluczyć.

 

Wykonanie analizy moczu

 

1. Identyfikacja próbki – sczytanie kodu kreskowego z naczynia
2. Wymieszać próbkę
3. Określić barwę oraz stopień zmętnienia moczu oraz zapisać w LIS
4. Napełnić moczem probówki
5. Zanurzyć pasek testowy w probówce z moczem
6. Odsączyć na bibule nadmiar moczu z paska
7. Umieścić test paskowy w czytniku
8. Następuje faza automatyczna zakończona przesłaniem odczytu do LIS
9. Ocena odwirowanego osadu moczu:

• Mocz odwirować w probówce przy sile odśrodkowej 400 g w czasie 5 minut.

Celem wirowania jest zagęszczenie elementów morfotycznych 20 razy (10ml)

• Odlać supernatant, wymieszać osad i nanieść na kamerę.

 

• W pierwszej kolejności należy dokonać oceny próbki pod małym powiększeniem (obiektyw 10 x) – sprawdza się w ten sposób rozproszenie elementów morfotycznych w próbce, łatwiej można dostrzec rzadkie elementy osadu.

• Liczenie elementów morfotycznych przeprowadzić przy użyciu obiektywu 40x        podając średnią wartość z minimum dziesięciu pól wybranych w różnych częściach             szkiełka nakrywkowego.

• Wynik – podaje się średnią ilość elementów w polu widzenia.

 

Badanie osadu moczu – szukanie elementów upostaciowionych.

 

Składniki mineralne w moczu mogą występować jako składniki nieupostaciowione (amorficzne) lub jako uformowane kryształy. W osadzie moczu najczęściej występują kryształy

szczawianu wapnia, kryształy kwasu moczowego, moczany i fosforany amorficzne, trójfosforany oraz kryształy polekowe.

Występowanie kryształów w moczu tylko w nielicznych przypadkach ma znaczenie diagnostyczne.

Rodzaj i liczba kryształów lub soli amorficznych zależy od pH i temperatury ciała pacjenta oraz od temperatury próbki moczu.

Mocz o odczynie kwaśnym:

• moczany bezpostaciowe
• kwas moczowy
• leucyna
• tyrozyna
• cystyna

Mocz o odczynie zasadowym

• fosforany bezpostaciowe
• sole kwasu fosforowego

Moczany mogą wytrącać się na skutek schłodzenia próbki moczu.

 

https://www.mp.pl/medycynarodzinna/diagnostyka-kliniczna/badania-pomocnicze/52998,badanie-moczu-za-pomoca-paskow-testowych