Wpływ fazy przedanalitycznej i analitycznej na wynik badania osadu moczu

Badanie osadu moczu jest jednym z podstawowych badań diagnostycznych, wykonywanym w celu oceny funkcji układu moczowego. Najczęściej badanie osadu moczu wykonywane jest w przypadku dodatniego wyniku erytrocytów, leukocytów, białka lub bakterii w teście paskowym.

Począwszy od momentu pobrania próbki do momentu, kiedy próbka dotrze do laboratorium, wpływ na wynik badania ma:

  1. Rodzaj próbki moczu

W przypadku badania osadu moczu, preparat powinien zostać wykonany z porannej zbiórki moczu, ponieważ jest on względnie zagęszczony i bogaty w elementy komórkowe, co zwiększa czułość analizy cząstek w moczu. Im dłużej pozostaje w pęcherzu, tym łatwiejsze jest wykrycie białkomoczu lub bakteriomoczu (wymagana 4-8 godzinna inkubacja). W zagęszczonej i zakwaszonej próbce zwiększa się stabilność elementów upostaciowanych, a dzięki zwiększonej osmolalności nasilają się cechy morfologiczne składników komórkowych i wałeczków. Z drugiej strony wysokie stężenie soli w takiej próbce może spowodować ich krystalizację. Gdy w próbce stwierdza się niepożądane zmiany morfologiczne komórek, można poprosić o pobranie przypadkowej próbki moczu. Od niedawna rozważane jest użycie drugiej zbiórki moczu porannego do analizy komórek, ponieważ długie pozostawanie moczu w pęcherzu powoduje zmiany morfologiczne lub nawet rozpad komórek. W określaniu stanu moczu i analizy cząstek niezalecane jest stosowanie konserwantów, ponieważ mogą powodować zmiany morfologiczne.

2.Stan pacjenta

Ilość wydalanego moczu i jego skład zależy od ilości przyjmowanych płynów, czasu w pęcherzu i zdolności nerek do zagęszczania moczu. Mocz pacjentów z silną diurezą jest mniej odpowiedni, ponieważ próbki są bardzo rozcieńczone, co utrudnia wykrycie cząstek upostaciowanych oraz zwiększa prawdopo­do­bieństwo, że komórki ulegną lizie. Pożądanym jest, aby pacjent był na czczo, co zmniejsza wpływ i stężenie składników związanych z dietą i powoduje zmniejszenie diurezy. Należy także zwrócić uwagę czy pacjent nie ma gorączki lub czy nie był aktywny fizycznie przez ostatnie 12 godzin. Oba stany prowadzą do zwiększonego fizjologicznie białkomoczu i wydzielania wałeczków szklistych. Aktywność fizyczna może wpływać na zwiększenie filtracji kłębuszkowej.

3.Odpowiednie pobranie czystej próbki moczu

W rutynowej analizie, wykorzystywany jest środkowy strumień moczu ze spontanicznego pobrania, jednak przed pobraniem należy zachować odpowiednie środki higieny. Cechą charakterystyczną zanieczyszczonego moczu jest zwiększona liczba bakterii oraz komórek nabłonka płaskiego, bez towarzyszącego wzrostu liczby krwinek białych.

4.Czas, jaki minął od pobrania

Jeśli badania nie są przeprowadzane na świeżej próbce moczu, niestabilność tego materiału powoduje zmiany i/lub rozpad upostaciowionych elementów i rozpuszczenie substancji, a wynik analizy może się różnić od stanu in vivo. Według zaleceń ECLM, analiza elementów komórkowych moczu, powinna być wykonana w ciągu jednej godziny od pobrania (próbka przechowywana w temp. 20°C). W innym wypadku, wyniki mogą być zafałszowane z powodu kurczenia lub pęcznienia komórek (w zależności od osmolalności i pH moczu) i ich zmian morfolo­gicznych (akantocyty, echinocyty). Jeśli nie jest możliwe wykonanie analizy w ciągu jednej godziny, próbka powinna być przechowywana w lodówce w temperaturze 4°C do 4 godzin. Liczba bakterii jest stabilna do 24 godzin. Należy unikać dłuższego chłodzenia próbki, ponieważ elementy upostacio­wane mogą ulec deformacji. Przed analizą próbkę należy ogrzać do temperatury pokojowej, wówczas rozpuszczą się cząsteczki, które pojawiły się z powodu ochłodzenia.

Problem może stanowić mocz zasadowy – wartość pH wzrasta po kilku godzinach niekontrolo­wanego namnażania bakterii. W takim środowisku nie są stabilne wałeczki i kryształy kwasu moczowego i po krótkim czasie mogą być niewykrywalne, a bezpostaciowe fosforany mogą tworzyć precypitaty, przysłaniające pozostałe elementy komórko­we.

Wpływ czynników przedanalitycznych – podsumowanie

Komórkowe składniki osadu moczu i wałeczki są nietrwałe i mogą rozpadać się w przechowywanym moczu. Bakterie mogą namnażać się ex vivo, co wiedzie do fałszywego zawyżenia ich oznaczonej liczby. Zatem, ważnym warunkiem uzyskiwania wiarygodnych wyników badania osadu moczu jest skrócenie fazy przedanalitycznej. Wykonanie badania w przyjętym, dopuszczalnym czasie po pobraniu wydaje się bardzo trudne, ponieważ nawet niezależnie od czasu dostarczania próbek, badanie to wykonuje się zazwyczaj dopiero po wykonaniu we wszystkich próbkach badania chemicznego.

Wpływ czynników analitycznych:

Problemy metodyczne związane z badaniem osadu moczu dotyczą nie tylko fazy przedanalitycznej, ale i analitycznej, ponieważ manualne badanie osadu moczu wykonywane jest różnorodnymi, wieloetapowymi procedurami, a jego ocena ma charakter subiektywny, co utrudnia standaryzację.  Rozpoznanie elementów osadu, wymaga od diagnosty zaangażowania, doświadczenia i wiedzy. Poza tym wybór różnych pól oceny w przypadku nierównomiernej dystrybucji, zwłaszcza w próbkach o niskim zagęszczeniu elementów upostaciowanych, może wpływać na przypadkowość oceny i zmienność wyniku. Problemem w ocenie mikroskopowej mogą być również próbki o znacznym zagęszczeniu, z usianym polem widzenia, gdzie niemożliwa jest dokładna ocena. Użycie zwykłego mikroskopu świetlnego i niewybarwionych preparatów utrudnia wykrycie bakterii, RBC i wałeczków szklistych.

Podsumowanie

Nieprawidłowe pobranie, przechowywanie jak również postępowanie z próbką moczu, mogą w istotny sposób wpływać na wiarygodność wyniku, a tym samym na decyzję kliniczną. Jednym z ważniejszych etapów przygotowania próbki jest jej wirowanie, które z jednej strony umożliwia wykrycie elementów rzadko występujących, ale z  drugiej strony jest jedną z głównych przyczyn błędów w fazie przedanalitycznej.

Wpływ fazy przedanalitycznej i analitycznej na wynik badania osadu moczu (1)

Opracowanie materiału:

Agnieszka Kowalczyk

Sysmex Polska Sp. z o.o

 

Bibliografia

  1. Kouri T., Györy A. Rowan R.M. (2003): ISLH Recommended Reference Procedure for the Enumeration of Particles in Urine. Laboratory Hematology 9: 58.
  2. European Urinalysis Group of the ECLM (2000): European Urinalysis Guidelines (eds. Kouri et al); Scand J Clin Lab Invest, 60 (suppl. 231): 1.
  3. Delanghe J.R., Kouri T.T., Huber A.R., Hannemann-Pohl K., Guder W.G., Lun A., Sinha P., Stamminger G., Beier L. (2000): The Role of Automated Urine Particle Flow Cytometry in Clinical Practice; Clinica Chimica Acta 301: 1.
  4. Györy A. Z. (1999): Urine Microscopy Analysis. Lab Medica Int: 23. The National Committee for Clinical Laboratory Standards (1995): Urinalysis and Collection, Transportation, and Preservation of Urine Specimens, Approved Guideline, NCCLS Document GP16-A, Vol. 15, No. 15.
  5. Colombo J.P. (Publisher) (1994): Klinisch-chemische Urindiagnostik, Work group ‘Urin’ of the Swiss society for clinical chemistry, LABOLIFE Verlagsgesellschaft, CH-Rotkreuz.
  6. Fogazzi G.B., Passerini P., Ponticelli C., Ritz E., Cameron J.S. (1994): The Urinary Sediment, English Edition, Chapman and Hall Medical, London.
  7. Koivula T. et al (1990): Basic urinalysis and urine culture, Finnish recommendations from the working group on clean midstream specimens, Scand J Clin Lab Invest, 50 (suppl. 200): 26.
  8. Solnica B., Gernand W. Automatyzacja badania osadu moczu; NEFROL. POL. 2007, 11, 26-29
  9. Ćwiklińska A. i wsp. Rutynowe badanie osadu moczu – możliwości poprawy jakości wyników poprzez wdrożenie standaryzowanej procedury badania; Journal of Laboratory Diagnostics 2009 (vol 45, 219-229)
  10. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 23 marca 2006 r. w sprawie standardów jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych (Dz.U. 2006 nr 61 poz. 435)
  11. Brunzel A Diagnostyka laboratoryjna. Nerka i badania laboratoryjne moczu; Elsevier, Wrocław 2010

 

Dodaj komentarz