Azot mocznika (BUN – blood urea nitrogen) jest wskaźnikiem stosowanym w diagnostyce laboratoryjnej głównie do oceny pracy nerek. Stanowi on około 75% niebiałkowej frakcji azotu we krwi. BUN jest sposobem przedstawiania stężenia mocznika w badanej próbce krwi, a parametry te mogą być stosowane zamiennie.
Metabolizm substancji białkowych w organizmie zachodzi przede wszystkim w wątrobie. Rozpad białek i deaminacja aminokwasów prowadzą do powstania bardzo toksycznego dla ustroju amoniaku, który jest substratem dla dalszych przemian biochemicznych. W wyniku cyklu mocznikowego amoniak jest ostatecznie przekształcany w nietoksyczny mocznik i usuwany wraz z moczem. Proces ten ma charakter ciągły, dlatego też we krwi znajduje się ciągle stała i niewielka ilość azotu mocznika.
Cząsteczka mocznika o masie molowej 60 g/mol zawiera dwa atomy azotu (14 g/mol). Ze względu na to bardzo łatwo jest określić wartość BUN na podstawie stężenia mocznika w surowicy krwi i odwrotnie. W tym celu stosuje się następujące przeliczenia:
BUN [mg∕dl]= (mocznik [mg∕dl])/2,14
BUN [mmol∕l]= mocznik [mg∕dl]×0,357
BUN [mg∕dl]= mocznik [mmol∕l]×2,8
BUN [mmol∕l]= mocznik [mmol∕l]
Wartości referencyjne dotyczące stężenia azotu mocznikowego w surowicy zdrowej osoby dorosłej różnią się nieznacznie w zależności od badanej populacji oraz metody pomiarowej. Generalnie, za prawidłowy uznaje się poziom BUN w zakresie 6-20 mg/dl (1,8-7,1 mmol/l). Wzrost stężenia we krwi – azotemia może mieć charakter:
- przednerkowy – dieta bogatobiałkowa, zwiększony katabolizm białek wskutek głodzenia, wysokiej gorączki czy zabiegów operacyjnych, odwodnienie, zawał serca, terapia kortyzolem oraz rzadko występujący uwarunkowany genetycznie niedobór transkarbamoilazy ornitynowej;
- nerkowy – ostry i przewlekły stan zapalny oraz niewydolność nerek związane ze spadkiem filtracji kłębuszkowej;
- pozanerkowy – obstrukcja przepływu moczu spowodowana np. przerostem prostaty, zwężeniem nowotworowym czy obecnością kamieni.
Do głównych przyczyn zmniejszenia stężenia azotu mocznikowego we krwi należą choroby wątroby uniemożliwiające prawidłową syntezę mocznika, nieprawidłowe wchłanianie białek, zatrzymanie wody w organizmie oraz rozcieńczenie krwi dożylnymi wlewami.
Azot mocznika można również oznaczać w moczu (UUN – urine urea nitrogen), głównie w celu ocenienia równowagi azotowej i rezerw białkowych organizmu. Bada się go u osób z potwierdzonymi lub podejrzewanymi zaburzeniami trawienia i wchłaniania białek, u pacjentów ze zwiększonym zapotrzebowaniem metabolicznym w przebiegu chorób o charakterze katabolicznym oraz u chorych żywionych dojelitowo i pozajelitowo przez długi okres czasu. Badanie wykonywane jest w próbce moczu z dobowej zbiórki.
Oznaczanie azotu mocznika w praktyce laboratoryjnej opiera się głównie o analizę spektrofotometryczną. Najczęściej używana ze względu na wysoką swoistość i szybkość jest metoda z ureazą i dehydrogenazą glutaminową (GLDH). Polega ona na enzymatycznej hydrolizie mocznika do amoniaku i dwutlenku węgla, katalizowanej przez ureazę. Następnie jony amonowe i α-oksoglutaran są przekształcane przez GLDH w glutaminian. Jednocześnie, zredukowany dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy (NADH) ulega utlenieniu. Na każdą cząsteczkę zhydrolizowanego mocznika utleniane są dwie cząsteczki NADH. Zmiana absorbancji przy λ=340 nm spowodowana utlenianiem NADH jest wprost proporcjonalna do stężenia azotu mocznikowego w próbce.
Michał Budzyński