Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to zależna od układu immunologicznego przewlekła choroba zapalna atakująca stawy i różne narządy. Zaliczana jest do grupy chorób układowych tkanki łącznej (ACTDs – autoimmune connective tissue diseases) obok takich jednostek chorobowych jak toczeń układowy (SLE – systemic lupus erythematosus) czy zespół Sjögrena (SS – Sjögren’s syndrome). Najbardziej charakterystycznym jej objawem jest ból, sztywność oraz obrzęk stawów rąk i stóp, ale zapalenie może dotyczyć także innych stawów. Nieleczona choroba prowadzi najczęściej do zniszczenia stawów i ciężkiej niesprawności, a także do uszkodzenia wielu narządów i przedwczesnego zgonu. Wczesne zastosowanie skutecznego leczenia hamuje postęp choroby, zapobiega jej powikłaniom i umożliwia normalne funkcjonowanie.
Przyczyny RZS nie zostały w pełni poznane. Wiadomo natomiast, że w rozwoju choroby biorą udział czynniki takie jak obciążenie dziedziczne (predyspozycja do występowania RZS u osób blisko spokrewnionych), defekt układu odpornościowego, płeć (kobiety chorują dwa razy częściej niż mężczyźni), zakażenie bakteryjne lub wirusowe, palenie papierosów czy stres. W populacji europejskiej istnieje dodatkowo związek pomiędzy obecnością antygenów HLA-DR4 i HLA-DR1 a RZS z dodatnim czynnikiem reumatoidalnym. Związek ten jest skorelowany z ciężkością choroby oraz obecnością zmian pozastawowych.
RZS rozwija sie powoli, może minąć kilka tygodni lub miesięcy, zanim pojawią się dokuczliwe dolegliwości. W początkowej fazie choroby pojawiają się ogólne objawy, które mogą przypominać grypę – osłabienie, stan podgorączkowy, ból mięśni, utrata apetytu, zmniejszenie masy ciała. Objawy te mogą wyprzedzać objawy stawowe lub im towarzyszyć.
RZS rozpoczyna się symetrycznym zapaleniem wielu stawów, rzadko zapaleniem jednego dużego stawu. Do objawów zapalenia stawów zaliczamy: ból, sztywność, obrzęk, ograniczenie ruchomości oraz deformacje. U chorych pojawiają się również objawy pozastawowe takie jak guzki reumatyczne czy niedokrwistość.
RZS doprowadza do rozwoju wielu powikłań min.: miażdżyca, choroby nerek, serca (zapalenie osierdzia, kardiomiopatia, uszkodzenie zastawek serca), zapalenie naczyń, osteoporoza, zespół suchości oka, zespół kanału nadgarstka.
Rozpoznanie RZS następuje na podstawie współistnienia charakterystycznych objawów z wynikami badań laboratoryjnych i obrazowych. Wśród badań obrazowych pojawiają się zdjęcia radiologiczne, rezonans magnetyczny, ultrasonografia oraz tomografia komputerowa. Natomiast do badań laboratoryjnych zaliczymy: OB (podwyższone), CRP (podwyższone), morfologię krwi obwodowej (niedokrwistość, nadpłytkowość), obecność czynnika reumatoidalnego (RF – obecny u 70-80% chorych), ALP (wzrost aktywności).
Nie istnieje badanie diagnostyczne, które potwierdzi nam w 100% RZS. Pacjenci dzielą się na dwie grupy:
- seronegatywne RZS – mniejsza grupa, lżejsza postać choroby, brak RF
- seropozytywne RZS – około 70% pacjentów, agresywna postać choroby, obecny RF.
Czynnik reumatoidalny (RF – rheumatoid factor) to zbiór autoprzeciwciał kilku klas. Klasyczny RF należy do klasy IgM i ma wartość prognostyczną, natomiast RF klasy IgG i IgA mają tylko znaczenie pomocnicze – samodzielnie nie są przydatne klinicznie. Czynnik reumatoidalny pojawia się również w przebiegu chorób zakaźnych co zmniejsza jego użyteczność dla rozpoznania RZS.
Przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (anty-CCP) są uznane za wysoce swoiste dla RZS i zwiastują agresywny oraz przewlekły przebieg choroby. Przeciwciała anty-CCP mogą być obecne w surowicy pacjentów na wiele lat (nawet do 9-14 lat) przed wystąpieniem pierwszych objawów klinicznych RZS, a miano tych przeciwciał systematycznie rośnie w miarę rozwoju choroby. U chorych we wczesnym stadium zapalenia stawów obecność tych przeciwciał pozwala na różnicowanie pomiędzy RZS, a niezróżnicowanym zapaleniem stawów.
Istnieje wiele autoprzeciwciał obecnych w RZS, które nie maja jeszcze jednoznacznie ustalonej wartości diagnostycznej, zaliczamy do nich: przeciwciała przeciwko elastynie, kolagenowi II (CII), filagrynie (AFA), keratynie (AKA), wimentynie (anty-Sa), białku wiążącemu immunoglobuliny (BiP), izomerazie glukozo-6-fosforanowej (GPI), antygenowi RA-33, czynnikowi okołojądrowemu (APF).
Przeciwciała przeciwko filagrynie (AFA) stwierdza się u 41% chorych na RZS. Są one wykrywane we wczesnym okresie choroby, a także w 45% przypadkach surowiczoujemnego RZS. Mimo wysokiej specyficzności tych przeciwciał (99%), ich czułość jest zbyt mała, aby były przydatne w rozpoznaniu RZS.
Przeciwciała przeciwko keratynie (AKA) występują u 40–60% chorych na RZS ze specyficznością 88-99% w tym 25-30% seronegatywnego RZS. Obecność tych przeciwciał nie zależy jednak od czasu trwania choroby, może natomiast poprzedzać objawy kliniczne. Wykazano, że miana AKA korelują z innymi przeciwciałami oraz obecnością RF w surowicy chorych, a ponadto z aktywnością i ciężkością przebiegu choroby.
Przeciwciała przeciwko wimentynie (anty-Sa) pojawiają się znacznie częściej (około 50%) w surowicach z dodatnim RF niż z ujemnym RF (około 27%) i uważa się je za wczesny marker destrukcji stawów . Ich obecność jest stwierdzona przede wszystkim u chorych z ustalonym rozpoznaniem oraz destrukcyjną postacią choroby. Przeciwciała anty-Sa występują również w młodzieńczym idiopatycznym zapaleniu stawów i u 7% osób zdrowych, co zmniejsza ich wartość diagnostyczną jako markera swoistego dla RZS.
Przeciwciała przeciwko BiP to autoprzeciwciała skierowane przeciw białku p68, czyli łańcuchom ciężkim białka wiążącego immunoglobuliny – BiP. Wykryto je u około 64% chorych na RZS.
Przeciwciała przeciwko izomerazie glukozo-6-fosforanowej (GPI) wykazano u około 64% chorych na RZS. W wyższym stężeniu występują w płynie stawowym niż w surowicy. Prawdopodobnie częściej występują w RZS z objawami pozastawowymi.
Przeciwciała przeciwko antygenowi RA-33 są obecne zarówno u RF dodatnich jak i ujemnych pacjentów. W przypadku remisji choroby może dojść do zaniku tych przeciwciał. Ich obecność może być wskaźnikiem destrukcji stawów jednak z uwagi na ich występowanie w toczniu układowym oraz mieszanych chorobach tkanki łącznej ich użyteczność w diagnostyce RSZ jest mocno ograniczona.
Przeciwciała przeciwko czynnikowi okołojądrowemu (APF) najczęściej należą do immunoglobulin klasy G, rzadziej A lub M. Występują u 49–91% chorych na RZS, a ich oznaczanie cechuje się specyficznością 73–99%.
Nowoczesna diagnostyka RZS, w której oprócz podstawowych parametrów (RF IgM, CRP, OB) oznacza się również nowe markery powinna zostać szerzej rozpowszechniona.
Jednym z najbardziej użytecznych może stać się test anty-CCP, ze uwagi na wysoką czułość i specyficzność w rozpoznawaniu RZS. W surowicach pacjentów z RZS występują różne przeciwciała skierowane przeciwko cytrulinowanym peptydom: filagrynie, keratynie, wimentynie, czynnikowi okołojądrowemu. Oznaczanie kilku wskaźników charakteryzuje się wyższą czułością i swoistością w rozpoznawaniu RZS niż analiza pojedynczych markerów.
Agnieszka Grafka
Jak diagnozuje się atopowe zapalenie skóry? – Dermatopik | Atopowe zapalenie skóry, egzema, alergia – Atom
[…] http://odiagnostyce.pl/2016/07/12/markery-rzs/ Wanat-Krzak, M. A. Ł. G. O. R. Z. A. T. A., and R. Y. S. Z. A. R. D. Kurzawa. „Diagnostyka i […]